Po 54. zjeździe delegatów ZNSSK, które miało miejsce 19 maja 2023 r. w Domu Pielgrzyma na Górze Świętej Anny, odbyła się trzydniowa konferencja na temat „Granica polsko-niemiecka w okresie międzywojennym”, która trwała do 21 maja 2023 r.
Konferencja została zorganizowana przez ZNSSK wspólnie z Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej pod honorowym patronatem Marszałka Województwa Opolskiego Andrzeja Buły i sfinansowana przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego oraz Konsulat Republiki Federalnej Niemiec w Opolu.
Pomimo, a może właśnie dzięki słonecznej majowej pogodzie w ten weekend, uczestnicy wykazali żywe zainteresowanie ośmioma zaprezentowanymi referatami. W niedzielny poranek, na początku swojego drugiego wystąpienia na konferencji, referentka dr Magdalena Sacha żartobliwie zauważyła, jak bardzo lubi dyscyplinę mniejszości niemieckiej, że nawet w niedzielę przyjeżdża na konferencję. Jednak nie tylko słuchacze brali udział w dyskusjach po każdym wykładzie. Również siedmiu zaproszonych referentów skorzystało z okazji do dyskusji i wymiany poglądów. Krzysztof Wysdak podjął się zadania moderatora i przedstawienia tych referentów.
Dr Michał Matheja (po lewej) i dr Mirosław Węcki (po prawej). Zdjęcie: Beate Tur.
Zdjęcie: Lucas Netter.
Zdjęcie: Lucas Netter.
Prof. dr hab. Dagmara Jajeśniak-Quast. Zdjęcie: Lucas Netter.
W piątek (19 maja) przewodniczący ZNSSK Rafał Bartek rozpoczął konferencję krótkim przemówieniem, w którym podkreślił znaczenie dyskusji dla zdobywania wiedzy, po czym dr Michał Matheja, reprezentujący Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej, wprowadził uczestników konferencji w kolejny punkt programu. W tej części konferencji zostały również odczytane słowa podziękowania od marszałka województwa Andrzeja Buły.
Rafał Bartek (po lewej) i Krzysztof Wysdak (po prawej). Zdjęcie: Beate Tur.
Dr Michał Matheja. Zdjęcie: Beate Tur.
Jako pierwsza głos zabrała prof. dr hab. Dagmara Jajeśniak-Quast (Zentrum für Interdisziplinäre Polenstudien, Europa-Universität Viadrina). W swoim wykładzie Zapomniana granica polsko-niemiecka? Poszukiwanie śladów z okresu międzywojennego od Górnego Śląska po Bałtyk zaprezentowała projekt 1918. Zapomniana granica.
Prof. dr hab. Dagmara Jajeśniak-Quast. Zdjęcie: Beate Tur.
Po niej wystąpił dr Bernard Linek (Instytut Śląski), który przedstawił swoje badania na temat Pierwsza Tragedia Górnośląska? Migracje – mniejszości – system wersalski.
Dr Bernard Linek. Zdjęcie: Beate Tur.
W sobotę (20 maja) odbyły się cztery wykłady. Dr Mirosław Węcki (Uniwersytet Śląski) rozpoczął od pytania badawczego Ucieczka czy opcja? Migracje do Zabrza po 1922 roku, a w swojej prezentacji podczas wykładu nakreślił historyczne uwarunkowania i następstwa ruchów ludności w latach 1922-1925.
Dr Mirosław Węcki. Zdjęcie: Lucas Netter.
Dr Dawid Keller (Siemanowice Śląskie, Rybnik) przedstawił w swoim wykładzie Nieoczywiste pogranicze – historie osobiste z powiatu rybnickiego skomplikowaną historię w oparciu o indywidualne losy bohaterów lokalnych.
Dr Dawid Keller. Zdjęcie: Beate Tur.
W swojej prezentacji Granica polsko-niemiecka (1920-1939) jako strefa militarna: ‘zimna wojna’, kontrola przestrzeni ruchu oraz polityka ludnościowa prof. dr Jens Boysen (Collegium Civitas) umieścił granicę polsko-niemiecką w kontekście ogólnoeuropejskim i przyjrzał się między innymi aspektom ekonomii i geografii transportu.
Dr Jens Boysen. Zdjęcie: Beate Tur.
Jako ostatnia tego dnia wystąpiła dr Magdalena Sacha (Uniwersytet Gdański), która w wykładzie Śladami granicy. Sprawozdanie z projektu badawczego Instytutu Kaszubskiego na pomorskim odcinku granicy polsko-niemieckiej 1920-1939 przedstawiła wyniki pracy swojego zespołu badawczego. Jeden z projektów porównywał architekturę po ówczesnej stronie niemieckiej z ówczesną stroną polską. Inny projekt poświęcony był analizie socjologicznej opartej na wywiadach z ówczesnymi świadkami.
Dr Magdalena Sacha. Zdjęcie: Lucas Netter.
Następnego dnia (w niedzielę 21 maja) wystąpiła ponownie dr Magdalena Sacha, tym razem jednak by opowiedzieć o własnych badaniach. Podczas wykładu zatytułowanego Granica od święta. Obecność czy nieobecność tematu granicy polsko-niemieckiej 1920-1939 w muzeach Pomorza, przedstawiła różnice lokalnych narracji muzealnych po obu stron granicy na przestrzeni czasu.
Dr Magdalena Sacha. Zdjęcie: Beate Tur.
Dr Michał Matheja (Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej) zakończył konferencję prezentacją prac Centrum Badań pod tytułem Badania zainicjowane przez CBMN – podsumowanie. Nowy projekt badawczy: Sytuacja językowa mniejszości niemieckiej. Dr Matheja przedstawił rozpoczęte prace badawcze, które wkrótce zostaną opublikowane, a także nowy projekt badawczy (Uniwersytetu Śląskiego pod kierownictwem dr Justyny Kijonki) dotyczący analizy języka niemieckiego wśród mniejszości niemieckiej, wzywając organizacje mniejszości niemieckiej do współpracy z zespołem badawczym. Zapraszał również do zgłaszania pomysłów i tematów przyszłych badań na lata 2024 i 2025.
Dr Michał Matheja (po lewej) i Krzysztof Wysdak (po prawej). Zdjęcie: Lucas Netter.
Pomiędzy wykładami w programie znalazł się również czas na przerwę kawową na tarasie i podziwianie widoków okolic Góry Świętej Anny, w tym jaskrawożółtych kwitnących pól rzepaku, które wypełniały powietrze swoim słodkim zapachem.
W sobotę rano uczestnicy konferencji opuścili salę konferencyjną i udali się na krótką wycieczkę studyjną śladami dawnej granicy polsko-niemieckiej na Górnym Śląsku. Przewodnik wycieczki, Ewa Czeczor, zabawiała uczestników konferencji swoimi anegdotami, a także przekazywała ciekawe fakty na temat regionu, mniejszości niemieckiej i dawnej granicy polsko-niemieckiej. Podczas wycieczki grupa udała się do Ptakowic do komory celnej, do Rept do źródła młodości i kamienia granicznego, do Stolarzowic do osiedla mieszkaniowego przy Placu Jana i do Zabrza do Kościoła św. Józefa.
Ewa Czeczor przy kamieniu granicznym w Reptach. Zdjęcie: Beate Tur.
Przy źródle młodości w Reptach. Zdjęcie: Beate Tur.
W Reptach. Zdjęcie: Beate Tur.
W kościele św. Józefa w Zabrzu. Zdjęcie: Lucas Netter.
W programie znalazło się też „coś dla serca i duszy”, jak trafnie określiła Monika Wittek – specjalistka ds. kultury w ZNSSK i organizatorka konferencji ze strony ZNSSK. W bazylice wikariusz biskupi Piotr Tarliński najpierw odprawił mszę św. w języku niemieckim, a następnie odbył się koncert. podczas którego wystąpił baryton Oskar Koziołek-Goetz wraz z młodzieżowym chórem Con Colore z DFK Toszek pod dyrekcją Kariny Kupczyk oraz Elara Classic Trio (Elżbieta Skrzymowska (skrzypce), Ariadna Łęcka (wiolonczela), Joanna Kanina (klarnet)).
Zdjęcie: Beate Tur.
Ks. dr Piotr Tarliński. Zdjęcie: Lucas Netter.
Zdjęcie: Lucas Netter.
Monika Wittek. Zdjęcie: Lucas Netter.
Zdjęcie: Beate Tur.
Zdjęcie: Lucas Netter.
Beate Tur
O konferencji napisano również w tygodniku Wochenblatt: In between – Wochenblatt – Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej.