W przededniu 35. rocznicy podpisania Polsko-Niemieckiego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1991 r. przypominamy o szczególnej roli, jaką w relacjach polsko-niemieckich odegrał tzw. Polsko-Niemiecki Okrągły Stół. Rozmowy w tym formacie, zapoczątkowane w 2010 r. w związku z obchodami 20-lecia Traktatu, gromadziły przedstawicieli rządów Republiki Federalnej Niemiec i Rzeczypospolitej Polskiej, reprezentantów Mniejszości Niemieckiej w Polsce i Polaków w Niemczech, a także ekspertów w dziedzinie praw mniejszości i współpracy międzynarodowej.
Efektem tych spotkań było podpisanie Wspólnego Oświadczenia Okrągłego Stołu z dnia 12 czerwca 2011 roku w sprawie wspierania obywateli niemieckich polskiego pochodzenia i Polaków w Niemczech oraz niemieckiej mniejszości w Polsce.
Po podpisaniu Oświadczenia w kolejnych latach odbywały się spotkania, które miały monitorować postępy w realizacji jego zapisów. Ostatnie z takich spotkań miało miejsce w 2019 r. i było – z perspektywy Mniejszości Niemieckiej – wysoce niezadowalające i nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. W roku 2024 w ramach międzyrządowych polsko-niemieckich konsultacji przyjęto Plan Działań (Aktionsplan) mający na celu pogłębienie współpracy i poprawę stosunków między Polską a Niemcami. W jednym z akapitów tego dokumentu czytamy: “Relacje rządu Niemiec z polską społecznością w Niemczech oraz rządu Polski z mniejszością niemiecką w Polsce opierają się na równym traktowaniu i wzajemnym zrozumieniu zgodnie z postanowieniami polsko-niemieckiego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1991 r. Zamierzamy wznowić rozmowy na temat wsparcia obywateli niemieckich o polskim pochodzeniu, Polaków w Niemczech oraz mniejszości niemieckiej w Polsce w ramach odnowionej formuły Polsko-Niemieckiego Okrągłego Stołu. Oba rządy podejmą starania, aby zapewnić realizację postanowień art. 21 Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1991 r. dotyczących nauczania języka ojczystego odnośnie do, odpowiednio, mniejszości niemieckiej w Polsce i polskiej społeczności w Niemczech.”
Okrągły Stół odgrywał ważną rolę w budowaniu wzajemnego zrozumienia i był platformą dialogu opartego na partnerstwie i zaufaniu. Jego reaktywacja odpowiada na potrzebę kontynuacji tego procesu w duchu Traktatu. Dlatego apelujemy do Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Rządu Republiki Federalnej Niemiec o jak najszybsze wznowienie prac Polsko-Niemieckiego Okrągłego Stołu w nowej formule.
Postulujemy:
- wypracowanie strategicznych rozwiązań dla trwałego podtrzymywania tożsamości, kultury i języka mniejszości niemieckiej w Polsce;
- prowadzenie rozmów rządów Polski i Niemiec z przedstawicielami Mniejszości Niemieckiej w formule, która nie będzie budowana na zakazanej prawem międzynarodowym zasadzie tzw. wzajemności;
- zorganizowanie pierwszego spotkania Okrągłego Stołu jeszcze w 2025 roku, tak aby możliwe było wypracowanie wspólnych ustaleń przed 35. rocznicą podpisania Traktatu.
Z perspektywy Mniejszości Niemieckiej w Polsce kluczowymi obszarami wymagającymi pilnych działań są:
- nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości: poprawa jakości nauczania, rozszerzenie oferty edukacyjnej oraz usprawnienie ram prawnych w tym zakresie zgodnie z zapisami ratyfikowanej przez Polskę Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych;
- budowa i wspieranie przedszkoli i szkół z wykładowym językiem niemieckim;
- długofalowe wsparcie instytucjonalne organizacji mniejszości niemieckiej w Polsce;
- wsparcie dla działalności medialnej mniejszości niemieckiej i ułatwienie dostępu do mediów niemieckich;
- wsparcie działalności archiwizacyjnej i badawczej mniejszości niemieckiej w Polsce;
- zwiększone wsparcie dla działalności młodzieżowej mniejszości niemieckiej w Polsce;
- podjęcie szerokich projektów badawczych na temat deportacji i prześladowania ludności pochodzenia niemieckiego na terenie RP w okresie po 1945 roku, identyfikacja ofiar, miejsc kaźni, miejsc pochówku w celu ich godnego upamiętnienia;
- inwentaryzacja opuszczonych niemieckich cmentarzy (zwłaszcza ewangelickich) w celu ich oznakowania i zabezpieczenia.
W obliczu nowej rzeczywistości politycznej w obu krajach, nadchodząca rocznica Traktatu powinna stać się impulsem do odważnych i konstruktywnych działań. To moment, którego nie możemy zmarnować.
Góra Św. Anny, 31 maja 2025 r.