Opole, dnia 10 marca 2020 r.
L.dz.: 325/III/2020
Jego Ekscelencja
Abp. Wiktor Skworc
Czcigodny Księże Arcybiskupie!
W związku z informacjami prasowymi dotyczącymi zawarcia umowy pomiędzy Archidiecezją Katowicką a Ministrem Kultury, Urzędem Marszałkowskim oraz Samorządem Miasta Katowice, w wyniku której w podziemiach Katedry Archidiecezjalnej w Katowicach ma powstać Panteon Górnośląski zwracamy się w imieniu społeczności Mniejszości Niemieckiej zrzeszonej w Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce do księdza Arcybiskupa chcąc wyrazić nasze obawy i niepokój związany z tym faktem. Związek nasz reprezentuje niemal wszystkie stowarzyszenia Mniejszości Niemieckiej funkcjonujące w Polsce, a więc obywateli polskich narodowości niemieckiej w Polsce, których zdecydowana większość zamieszkuje na terenie metropolii górnośląskiej i jest wiernymi KK. Niepokój związany z ideą oraz treścią, której służyć ma Panteon Górnośląski, narasta pośród niemieckich Ślązaków od dłuższego czasu i w związku z tym już 8 kwietnia 2019 roku jedna z naszych organizacji członkowskich, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego, zwróciło się w tej sprawie do księdza Arcybiskupa pismem zawierającym prośbę o sprecyzowanie zasad doboru „wybitnych Górnoślązaków” zwracając uwagę na fakt, że Górnoślązacy byli różnych wyznań i narodowości”. Pismo pozostało bez odpowiedzi.
Stąd też zaniepokojeni faktem podpisania w/w umowy, wypowiedziami polityków, opublikowaniem w Dzienniku Zachodnim listy osób, które mają znaleźć się w Panteonie, kierujemy do Waszej Ekscelencji apel o ponowną weryfikację listy osób które maja się znaleźć w Panteonie skoro decyzja o powstaniu tej wystawy w murach Archikatedry została już niestety podjęta. Nasz niepokój jest tym większy, że ostatnia wypowiedź Księdza Arcybiskupa sugeruje, że dobór postaci dokonuje się całkowicie bez wpływu Kościoła mimo, że powstaje na jego gruncie, a więc będzie przez Kościół firmowana. Oznacza to, że w doborze tym nie zostanie uwzględniona podstawowa zasada Kościoła Katolickiego, jakim jest jego powszechność wyrażona w Gal 3.28: „Nie masz Żyda ani Greka, nie masz niewolnika ani wolnego, nie masz mężczyzny ani kobiety; albowiem wy wszyscy jedno jesteście w Jezusie Chrystusie”.
Wypowiedzi polityków oraz sama lista staje się dowodem tego, że za wybitnych Górnoślązaków uznaje się, z małymi wyjątkami, wyłącznie osoby z części włączonej w 1922 roku do Polski, polskiej narodowości i propolskiej orientacji politycznej. W tak wielokulturowym i historycznie skomplikowanym regionie z wielowiekową tradycją zgodnego współżycia obok siebie ludzi różnych narodowości i języków taki dobór postaci, zamiast jednoczyć ludzi wokół Kościoła, będzie służył ich dzieleniu. Archidiecezja Górnośląska łączy w sobie struktury kościelne i katolików nie tylko różnych narodowości, ale także terenów podzielonych w wyniku tragicznych powstań śląskich i bolesnej granicy poplebiscytowej. Śląscy katolicy szczerze angażowali się nie tylko po stronie opcji polskiej ale także po stronie zwolenników pozostania Górnego Śląska w Niemczech. Wystawa, która uznaje za słuszne jedynie postawy części ówczesnych Ślązaków i ich losów ten podział utrwala i przenosi do współczesności. Poza Panteonem pozostaną tak wybitni Górnoślązacy jak bp. Maximilian Kaller z Bytomia czy bp. Josef Martin Nathan z Branic, nie znajdzie się tam ks. Johannes Frenzel, proboszcz ze Stolarzowic zamordowany w 1945 roku w czasie służby parafianom, a nawet rodzinnie zakorzeniona w Gliwicach i Lublińcu św. Edith Stein, która w Lublińcu oddawała głos za pozostaniem w Niemczech w plebiscycie 1921 roku. Nie znajdzie się tam miejsce dla polityków takich, jak Michael Graf von Matuschka, starosta opolski stracony za przynależność do Kręgu z Krzyżowej czy senator Rzeczpospolitej Polskiej Eduard Pant, który jako przywódca Deutsche Katholische Volkspartei zabiegał o uchronienie przedwojennej Mniejszości Niemieckiej przed wpływami nazistowskimi. Pośród twórców kultury zabraknie wybitnego pisarza i Gliwiczanina Horsta Bienka, wśród noblistów Konrada Blocha z Nysy, a pośród osób współczesnych zabraknie Johanna Krolla, założyciela Mniejszości Niemieckiej z Gogolina. Te i inne wybitne postacie Górnego Śląska znajdą się poza Panteonem z powodu przyjętego politycznego i narodowego wymiaru, o którym premier w czasie pobytu w katedrze mówił słowami: „Panteon Górnośląski będzie wielkim świadectwem patriotyzmu, wiary i siły Śląska.” Z ubolewaniem przyjmujemy, że miał na myśli patriotyzm wyłącznie polski.
Nauczanie Jana Pawła II na temat patriotyzmu streściła w niemal jednym zdaniu Wanda Półtawska: „Patriotyzm to nie nacjonalizm, bo nie chodzi o to, by swój patriotyzm narzucać innym. To nie polityka”. A w Orędziu na Światowy Dzień Pokoju 1989 roku św. Jan Paweł II pisze:
„W prawdziwie demokratycznym społeczeństwie zapewnienie mniejszości uczestnictwa w życiu publicznym jest znakiem szlachetnego postępu obywatelskiego, to zaś przynosi zaszczyt tym narodom, w których wszystkim obywatelom zostaje zagwarantowane to uczestnictwo w atmosferze prawdziwej wolności. (…) Kiedy Kościół mówi o dyskryminacji w ogólności lub – jak w obecnym Orędziu – o dyskryminacji konkretnej, która godzi w grupy mniejszościowe, to zwraca się przede wszystkim do własnych członków, niezależnie od ich pozycji czy odpowiedzialności w danym społeczeństwie. Podobnie jak nie może mieć miejsca dyskryminacja w Kościele, tak też żaden chrześcijanin nie może świadomie zachęcać do tworzenia, ani popierać takich struktur czy postaw, które oddzielają osoby od innych osób, grupy od innych grup.” To orędzie do dziś pozostaje jednym z głównych dokumentów ideowych współczesnego pojmowania praw mniejszości narodowych wyprzedzającym taki dokument Rady Europy jak „Ramowa konwencja o ochronie mniejszości narodowych”.
Obawiamy się, że Panteon w omawianym w mediach kształcie powyższych założeń nie spełni, a jeśli instytucje państwa takiej wrażliwości na wielokulturowość i wielowątkowość historii społeczeństwa Górnego Śląska nie wykazują, to Kościół powinien w swoich murach jej bronić, a katolicy śląscy narodowości niemieckiej nie powinni się czuć w swym kościele lokalnym jako wierni „drugiej kategorii” pozbawieni głosu.
Jeżeli już w murach kościoła ma się znaleźć Panteon to powinien w naszej opinii być to Panteon wybitnych postaci Kościoła na Śląsku, które przez wieki oraz w ostatnich czasach niosły sztandar chrześcijaństwa bez względu na opcje narodowe i polityczne, łącząc a nie dzieląc, przedkładając pokój ponad walkę.
Wobec zaistniałych jednak już faktów ponawiamy na zakończenie apel i deklarujemy gotowość do współpracy w takim doborze postaci na wystawie, by była próbą zasypywania rowów niezrozumienia i nieufności oraz kładzenia podwalin wspólnej narracji historycznej wszystkich mieszkańców Śląska. Kościół katolicki może i powinien w tym procesie odegrać decydującą rolę, włączając aktywnie laikat.
Bernard Gaida
Przewodniczący Zarządu ZNSSK w Polsce
