W 1945 roku, gdy wszyscy z nadzieją spoglądali ku pokojowi i zakończeniu bólu i cierpienia, na dawnych terenach wschodnich Niemiec miały miejsce straszliwe wydarzenia. Wraz z wkroczeniem Armii Sowieckiej dochodziło do mordów, gwałtów, rabunków, aresztowań, wypędzeń, osadzeń w obozach pracy i deportacji do ZSRR zamieszkującej tam ludności. W 2025 roku mija 80. rocznica tych okrutnych wydarzeń, które znane są większości jako Tragedia Górnośląska. Ta tragedia wykracza jednak znacznie dalej poza ramy tego określenia.

Jak mówi Bernard Gaida:

Pojęcie Tragedia Górnośląska przyjęło się już w przestrzeni publicznej Śląska, chociaż w bardzo różny sposób. Jedni przyzwyczaili się do zakwalifikowania tych zbrodni na cywilnej ludności do zbrodni komunistycznych, inni przyzwyczaili się stale zapewniać, że jest to zbrodnia, gdyż ofiary były Ślązakami, a jedynie uznawano ich za Niemców (tak jakby stanowiło to różnicę), a jeszcze inni stale sądzą, że jedynymi sprawcami i organizatorami byli Rosjanie. Niemal wszyscy jednak myślą o niej wyłącznie w kategoriach Śląska, a nawet jedynie jego wschodniej części, czyli Górnego Śląska. Tymczasem, kiedy […] otwierałem w Berlinie wystawę poświęconą wszystkim 25 mniejszościom niemieckim w Europie, musiałem stwierdzić, że los cywilnej ludności niemieckiej w krajach Europy środkowej był identyczny: wypędzenia, obozy zwane obozami pracy, deportacje do ZSRR, gwałty, cierpienie i śmierć. Tak było w Rumunii, na Węgrzech, w Czechosłowacji i w całych byłych Niemczech wschodnich, a więc na Śląsku, Pomorzu, w Prusach Wschodnich i Zachodnich, w Gdańsku, Łodzi, czy Poznaniu.

Wielu Górnoślązaków mówiło, „Przecież nie jesteśmy nazistami, nie mamy się czego obawiać”. Jednak Armia Sowiecka kierowała się słowami Ilja Erenburga „Dzień, w którym nie zabiłeś przynajmniej jednego Niemca jest dniem straconym”. Wydarzenia te przyniosły cierpienie wielu ludziom. Ponad 100 tys. cywilów, głównie kobiet, dzieci i osób starszych, zostało umieszczonych w obozach w Świętochłowicach-Zgoda, Mysłowicach, Jaworznie oraz w Łambinowicach w latach 1944-1950, a dziesiątki tysięcy zginęło. Około 45 tys. osób, z tego 95 % mężczyzn zostało wywiezionych z terenów Górnego Śląska do ciężkich prac do ZSRR. W roku 1949 wróciło jedynie ok. 6 tys. z nich.

Ci, którzy stracili życie, ale także ci, którzy przeżyli, choć naznaczeni bólem i cierpieniem, to często członkowie naszych rodzin. Dlatego dla uczczenia 80. rocznicy Tragedii roku 1945 organizacje Mniejszości Niemieckiej podjęły się organizacji licznych inicjatyw, takich jak obchody, uroczystości składania wieńców i zapalania zniczy w miejscach pamięci, spotkania autorskie poruszające aspekty tragedii górnośląskiej, wykłady, dyskusje, projekcje filmów, wystawy oraz konkursy.

PLANOWANE WYDARZENIA 

Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce:

• Obchody upamiętniające ofiary powojennego obozu pracy w Łambinowicach (26 stycznia 2025 r.)
• Upamiętnienie ofiar działań zbrojnych roku 1921 na Górze Świętej Anny (5 lipca 2025 r.)
• Obchody upamiętniające ofiary wydarzeń w obozie w Potulicach w latach 1940-1950 (30 sierpnia 2025 r.)
• Obchody Dnia Żałoby Narodowej (16 listopada 2025 r.)

TSKN na Śląsku Opolskim:

• Obchody upamiętniające wydarzenia w Łambinowicach (26 stycznia 2025 r.)
• Planowane prace nad opieką nad miejscami pamięci i pomnikami ofiar II wojny światowej
• Uroczystość upamiętniająca pod bramą obozu Zgoda z możliwością zwiedzania Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku (czerwiec 2025)
• Konkurs dla dzieci na temat „Historia miejsc pamięci II wojny światowej w mojej miejscowości. Czego mogę się nauczyć z tej historii?
• Msza upamiętniająca wydarzenia Tragedii 1945 roku w Opolu w porozumieniu z duszpasterstwem diecezji opolskiej (październik 2025)
• Spotkanie z autorem książki „Górnoślązacy 1945-1946: historia jednej rodziny” prof. A. Dawida (początek 2025 r.)

TSKN Województwa Śląskiego:

• Dzień Pamięci – wkroczenie Armii Czerwonej do Gliwic (19.01.2025)
• Rocznica utworzenia obozu przejściowego dla ludności miejscowej internowanej do ZSRR w w Łabędach, Gliwicach (22.02.2025)
• Dzień Pamięci Ofiar Obozu NKWD w Toszku (10.05. 2025)
• Marsz na Zgodę, przez Promenadę Mysłowice oraz Leśny Cmentarz Wojenny. Organizatorem jest RAŚ (25.01.2025)
• Uroczystość upamiętniająca w Łabędach. Organizatorem jest DFK Schlesien (22.02.2025)
• Uroczystość upamiętniająca w Toszku przy Mogile NKWD. Organizatorem jest DFK Toszek (10.05.2025)
• Obchody na Zgodzie. Organizatorem jest DFK Schlesien (15.06.2025)

Związek Stowarzyszeń Niemieckich Warmii i Mazur:

• Niemieckojęzyczna, uroczysta msza święta w Kościele Rzymskokatolickim pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie (11.05.2025, godz. 15:00)

Niemieckie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne we Wrocławiu:

• Cmentarz i Park Pokoju w Nadolicach Wielkich – hołd poległym (maj, listopad 2025)
• Prelekcja – Spotkanie z firmą POMOST (kwiecień, październik 2025)
• Konkurs pod nazwą: „Dzień ostatni dzień Pierwszy” – projekt ze szkołami. Konkurs w formie wypowiedzi pisemnej lub plastycznej na podstawie posiadanej wiedzy historycznej (kwiecień-czerwiec 2025)
• Prezentacja w terenie tych miejsc we Wrocławiu, gdzie w ramach przygotowań do „Festung Breslau” dokonano wyburzeń lub zbudowano obiekty o charakterze militarnym (marzec-wrzesień 2025)
• Trasa objazdowa autokarem po mieście z prezentacją terenów zniszczonych w czasie walk w okresie między III, a V 1945 r. oraz zwiedzanie Społecznego Muzeum Militarnego we Wrocławiu (maj 2025)
• Szkoły – cykl spotkań w oparciu o książkę pt. „Festung Breslau” autora Marka Krajewskiego; w oparciu o sztukę teatralną „Transfer” reżysera Jana Klaty (marzec-czerwiec 2025)
• Wycieczka do Krzyżowej – „Jeames von Moltke – wizja przyszłości Niemiec po zakończeniu II Wojny Światowej” (kwiecień-maj 2025)
• Dyskusja w siedzibie NTKS z udziałem przedstawicieli obywateli polskich, mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych osiedlonych po II Wojnie Światowej na terenie Wrocławia na temat stosunku do wydarzeń roku 1945 i ich skutków dla kolejnych pokoleń (wrzesień 2025)
• Udział NTKS w uroczystościach miejskich poświęconych 80 rocznicy zakończenia II Wojny Światowej jako reprezentacji społeczności niemieckiej (marzec-wrzesień 2025)

Niemieckie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w Pile:

• Wykład inaugurujący obchody zakończenia i początek gehenny – zdobycie, wyzwolenie, wypędzenie, ucieczka i co dalej (14.02.2025 – zdobycie Piły przez Rosjan)
• Wieczór Pamięci: (fragment filmu:”Schneidemühl miasto, które było), piosenki i wiersze okolicznościowe przeplatane wspomnieniami naszych najstarszych członków, poczęstunek (kawa, ciasto) (marzec 2025)
• Udział w oficjalnych obchodach zakończenia II Wojny Światowej w mieście i złożenie wiązanki, zapalenie znicza (08.05.2025)
• Podróż „Szlakiem Pamięci”: Potulice (sierpień 2025)
• Wykłady i prelekcje okolicznościowe w organizacjach i centralnie – online
• Publikacje centralne (artykuły, broszury itp.) i z organizacji (- wspomnienia)
• Konkursy wiedzy o II Wojnie Światowej i Tragedii Niemców w Polsce
• Konkursy twórczości plastycznej, poetyckiej, muzycznej, wokalnej, tragedie wojny i jej następstw
• Gra terenowa – II Wojna Światowa i Tragedia Niemców w Polsce
• Rajdy samochodowe, motocyklowe, rowerowe, piesze – po terenie walk, bitew, miejsc tragedii
• Oglądanie transmisji TV z oficjalnych uroczystości w organizacjach
• Składanie wiązanek kwiatów, wieńców w miejscach upamiętniających wydarzenia (w pobliżu siedzib organizacji, o szczególnym znaczeniu w granicach państwowych (ZLOTY GWIAŹDZISTE)
• Msze św. i nabożeństwa jedności/pojednania i błagalnego o POKÓJ
• Wycieczki do Krzyżowej i poznawanie historii miejsca i ludzi z nim związanych
• Wieczory piosenki żołnierskiej i poezji o wojnie, przeżyciach, tragedii (niemieckiej, radzieckiej/rosyjskiej, polskiej, alianckiej m.in. wyk. M. Dietrich), wespół (jeśli można) ze wspomnieniami – wówczas dzieci
• Prezentacje współczesnej twórczości muzycznej i wokalnej na powyższe tematy główne
• Projekcje filmów szczególnie dokumentalnych w organizacjach
• Podróże historyczne „Nigdy więcej …”
• „Ona trwa – pamięć!” – sprzątanie miejsc pochówku żołnierzy i wycieczki na cmentarze/kwatery wojenne, miejsca upamiętniające tragedie, składanie wiązanek, zapalenie zniczy, modlitwy:
  – Gdynia (tablica – MS Wilhelm Gustloff, s.s. General von Steuben, m/s Goya)
  – Poznań (kwatera żołnierzy niemieckich poległych w mieście i zwiezionych z okolic – m.in. Schneidemühl, cm. Miłostowo, ale i cmentarz na stoku Cytadeli)
  – Szczecin (Cmentarz Centralny, Cmentarz Wojenny Żołnierzy Niemieckich w Glinnej)
  – Niemiecki cmentarz wojenny i Park Pokoju w Nadolicach Wielkich

Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców w Wałbrzychu:

• Prezentacja zakończona dyskusją

Niemieckie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w Kłodzku:

• Niemieckojęzyczna msza św. z okazji 80. rocznicy Tragedii, po której odbędzie się spotkanie w siedzibie Towarzystwa (21.09.2025)

Zapraszamy Państwa do udziału w tych wydarzeniach. Wykorzystajmy nadchodzący czas na intensywną refleksję i na pamięć. Niech Tragedia roku 1945 nie odejdzie w zapomnienie.